Schrony i ukrycia - współczesne budowle ochronne

Pomieszczenia strefy technicznej

Źródło: SZCZEŚNIAK Zbigniew, Zasady kształtowania układów funkcjonalnych, ustrojów nośnych oraz warstw ochronnych... [43].

Podstawowe grupy pomieszczeń należące do strefy technicznej schronów przeznaczone są dla:
1. urządzeń systemów wentylacyjnych,
2. urządzeń wodno-kanalizacyjnych,
3. urządzeń zaopatrzenia w energię elektryczną.

Wentylacja

Dostarczenie czystego powietrza i utrzymanie wymaganych przez ludzi parametrów to najbardziej podstawowe zadanie schronowego systemu wentylacji. Zadanie to musi być rozwiązane z uwzględnieniem zagrożeń zewnętrznych, takich jak różnego rodzaju skażenia atmosfery środkami bojowymi, przemysłowymi, wysokim zapyleniem oraz w warunkach szczególnie wysokich temperatur. Zagrożenia wewnętrzne to mieszaniny szkodliwych gazów, atmosfery wybuchowe, nadmiar dwutlenku węgla czy skutki pożaru wewnętrznego.

Wobec powyższego, realizacja głównego zadania związana jest z rozwiązaniem wielu różnych zadań cząstkowych takich jak:
1. dostarczenie odpowiedniej ilości powietrza czystego
    i usunięcie zużytego,
2. zabezpieczenie systemu jak i środowiska wewnętrznego przed
    destruktywnym oddziaływaniem różnych czynników rażących m.in. przez:
    - niedopuszczenie do zagruzowania (zasypania) czerpni i wyrzutni
      powietrza,
    - wykonanie zaworów przeciwwybuchowych, hermetycznych,
    - oczyszczanie skażonego powietrza, czasowe odcięcie w warunkach
      pożaru, silnego skażenia, zapylenia,
    - utrzymanie założonego nadciśnienia wewnętrznego.

Dla prawidłowego rozwiązania omawianego systemu wyróżnia się trzy główne okresy funkcjonowania schronów:

I okres - wentylacja normalna (bez zagrożeń zewnętrznych),
II okres - wentylacja ochronna zwana fiItrowentylacją
(działanie zagrożeń zewnętrznych),
III okres - pełna izolacja polegająca na zupełnym odcięciu systemu
od atmosfery zewnętrznej.

Dla każdego schronu należy opracować instrukcje szczegółowe zawierające sposoby zmiany wymienionych okresów z podaniem możliwych uwarunkowań. Zasady projektowania odpowiednich urządzeń można znaleźć w [10,18,34,37,48].

Wyróżnia się następujące strefy czystości powietrza: czysta, warunkowo-czysta, pośrednia, zanieczyszczona.

W przykładowym układzie wentylacyjnym można wyróżnić składniki:
- czerpnia powietrza,
- zawory przeciwwybuchowe,
- komory rozprężania,
- filtr pyłowy,
- zawory hermetyczne,
- przedfiltry,
- filtropochłaniacze,
- przepływomierze,
- wentylatory,
- przewody rozprowadzające.

menu menu
Rys. 1 - Czerpnia powietrza schronu przeciwatomowego (istotne znaczenie mają przedsięwzięcia maskujące), Rys. 2 - Często spotykane rozwiązanie w schronach dla ludności: wyjście awaryjne typu "grzybek" pełniące jednocześnie funkcję czerpni powietrza.

menu
Rys. 3 - Automatyczne zawory przeciwwybuchowe zabezpieczają czerpnie oraz
wyrzutnie powietrza przed nadciśnieniem fali uderzeniowej, a w zaworach nowej
generacji chronią dodatkowo przed podciśnieniem.

menu menu
Rys. 4-5 - Współczesne schronowe urządzenia filtrowentylacyjne z filtropochłaniaczami FP-300P produkowane w Fabryce Sprzętu Ratunkowego i Lamp Górniczych FASER S.A.
Pełny katalog oraz informacje dotyczące wymiany filtropochłaniczy starszego typu na nowe dostępne na stronie internetowej producenta.

*Produkowane przez krajowego producenta filtropochłaniacze oraz urządzenia filtrowentylacyjne zostały zaklasyfikowane jako materiał lub wyrób o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym, co utrudnia ich nabycie przez osoby fizyczne i podmioty prywatne (np. właścicieli schronów). Wg. informacji uzyskanych od producenta, podstawą wymiany, zakupu i montażu filtropochłaniaczy jest przesłanie koncesji, czyli pozwolenia na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu ww. materiałami, wydanej przez MSWiA. W przypadku braku koncesji, przy składaniu ewentualnego zamówienia będzie wymagany zapis “Z odbiorem wojskowym” oraz wskazanie, do czego dany wyrób jest przeznaczony i podanie jego umiejscowienia oraz numeru ewidencyjnego budowli ochronnej. Powyższe musi być potwierdzone przez właściwy dla miasta (gminy) organ ochrony ludności (np. Wydział Zarządzania Kryzysowego).

W schronach dla ludności na ogół stosowana jest wentylacja nawiewna, która utrzymuje założone nadciśnienie wewnątrz obiektu. Wyrzut zużytego powietrza następuje samoczynnie poprzez wywiewne klapy schronowe (WKS), które otwierają się przy określonym nadciśnieniu. Klapy montuje się przeważnie w przedsionkach i śluzach. Współcześnie szczególne znaczenie mają automatyczne zawory przeciwwybuchowe, którymi zabezpiecza się czerpnie i wyrzutnie powietrza.

W przypadku wydzielonej komory filtrowentylacyjnej spotyka się rozwiązania, gdzie w jednym pomieszczeniu znajdują się typowe zestawy filtrowentylacyjne (silnik, wentylator, filtropochłaniacz, przedfiltr). W innym wariancie filtropochłaniacze i przedfiltry umieszcza się w komorze filtrowentylacyjnej, a wentylatory w oddzielnym pomieszczeniu. Drugi wariant spotykany jest w schronach dużej pojemności.

Rys. 6 - urządzenia filtrowentylacyjne UFW-900 (2 szt.) w jednym pomieszczeniu, Rys. 7 - wydzielona komora z filtropochłaniaczami i przedfiltrami.

Wielkość komory filtrowentylacyjnej zależna jest od liczby agregatów filtrowentylacyjnych oraz miejsca do ich montażu i obsługi. W omawianej komorze można przewidzieć miejsce do magazynowania części zapasowych takich jak: przedfiltry, filtry, zawory, złączki, a także komplety pochłaniaczy.

Zaopatrzenie schronu w wodę

Woda w schronie dla ludzi potrzebna jest do picia, przygotowania posiłków, higieny osobistej, czystości i spłukiwania sanitariatów. Ponadto mogą być potrzeby techniczne i specjalne, jak odkażanie. Ilość potrzebnej wody ustala się biorąc pod uwagę normalne funkcjonowanie schronu (bez awarii wodociągu) oraz awarię sieci, kiedy trzeba korzystać tylko ze zgromadzonego zapasu. Najogólniej potrzeby są bardzo zróżnicowane, zależą od pojemności schronu i jego funkcji. Przykładowo wodę tylko dla ludzi w schronach oszacowano w Polsce [46] na 15 dm³/osobę /dobę. W przypadku stanowisk kierowania ustalono 30 dm³/osobę /dobę. W sytuacji awaryjnej przygotowuje się minimalny zapas na potrzeby indywidualne według normy - 3 dm³/osobę /dobę.

Zapas wody może być gromadzony w pojemnikach stosowanych w typowej sprzedaży. Do małych schronów o pojemności do kilkunastu osób można omawiany zapas umieścić w pomieszczeniu do siedzenia. W większych schronach (ponad 100 osób) zapas powinien znajdować się w oddzielnym pomieszczeniu. Od pojemności około 1000 dm³ wykonuje się zbiorniki, jednak uwzględniając uwarunkowania schronowe nie powinny być większe niż 15 m³. Z uwagi na ryzyko zniszczenia, zapasu nie można gromadzić w jednym zbiorniku. Przechowywanie i eksploatacja zapasu wody podlega specjalnym procedurom.

W schronach o pojemności co najmniej 250 osób wykonuje się własne ujęcie wody. Pozwala to zmniejszyć ryzyko braku wody i zwiększyć jej podaż.

Rys. 8 - zbiornik wody, Rys. 9 - ujęcie głębinowe w schronie

Zaopatrzenie w energię elektryczną

Potrzebną energię elektryczną w schronie uzyskuje się z zewnętrznej sieci elektrycznej do momentu jej awarii. W warunkach awarii korzysta się z własnej siłowni lub akumulatorów. Oświetlenie można uzyskać latarkami bateryjnymi. Jednak energia elektryczna potrzebna jest bezwarunkowo do przygotowania posiłków, ogrzewania wody dla celów zgodnych z funkcją, napędu chłodziarki i ładowania akumulatorów, w tym dla potrzeb łączności.

Obserwuje się tendencję wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną, a w związku z tym kształtuje się pogląd o nieprzerwanym zasilaniu. Z drugiej strony wykonanie siłowni (agregatorowni) jest kosztowne. Dlatego w przypadku schronów biernych dla ludzi, siłownie wykonuje się przy pojemności około 300 osób i więcej albo jako oddzielny schron siłownię dla potrzeb kilku innych schronów. Dla celów wojskowych wykonuje się schrony-siłownie w wersji kontenerowej.

Dążąc do zmniejszenia ryzyka skutków awarii agregatu, na ogół przyjmuje się dwa komplety. Ponadto w rozwiązaniu siłowni należy uwzględnić następujące elementy: chłodnię, zbiornik dobowy paliwa, rozdzielnię, zbiornik oleju. Siłownia powinna być oddzielona od korytarza przedsionkiem z drzwiami hermetycznymi. W celu uniesienia lub wymiany agregatu wykonuje się otwór transportowy z szybem. Otwór musi być odporny jak cały schron, a także hermetyczny. Jeżeli siłownia jest schłodzona powietrzem zewnętrznym, to z uwagi na skażenie nie może przebywać w niej obsługa. Wówczas potrzebne jest oddzielne pomieszczenie dla obsługi.

Rys. 9 - siłownia, Rys. 10 - zbiorniki oleju

LITERATURA

[1] Wymagania Szefa Obrony Cywilnej Kraju do planowania, projektowania i utrzymania budowli ochronnych. Wyd. Szef OCK, Warszawa, 15.09.1994.

[2] MALIŃSKI W. KWIATKOWSKI P., Stan budownictwa ochronnego w Polsce. XXV Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2011”, Zakopane, 13-16.09.20011. Wyd. WAT, Warszawa, 2011, s. 362-368.

[3] KUJAR J., POLAKOWSKI W., Stan istniejący oraz kierunki i problemy rozwoju budownictwa ochronnego Obrony Cywilnej. II Krajowa Konferencja Naukowo – Techniczna pt. „Problemy badawcze i techniczne związane z projektowaniem, wykonawstwem i eksploatacją budowli obronnych i ochronnych”. Gdynia, 5-6.06.1997. Wyd. WAT, Warszawa, 1997, s. 14-18.

[4] ROGALSKI M., ZABOROWSKI M., Fortyfikacja wczoraj i dziś. Wyd. MON, Warszawa, 1978.

[5] ROGALSKI M., Fortyfikacja, cz.I – Ogólne wiadomości o fortyfikacji i projektowaniu schronów, zeszyt 2 – Podstawy projektowania schronów. Wyd. WAT, Warszawa, 1989.

[6] SZCZEŚNIAK Z., Schrony i ukrycia polowe, (w:) Ochrona przed skutkami nadzwyczajnych zagrożeń. Tom 1- praca zbiorowa pod redakcją Mierczyka Z., WAT, Warszawa, 2010.

[7] BĄK G., STOLARSKI A., SZCZEŚNIAK Z., Kierunki modernizacji schronów fortyfikacji stałej i polowej, (w:) Nowoczesne technologie systemów uzbrojenia - praca zbiorowa pod redakcją Mierczyka Z., WAT, Warszawa, 2008.

[8] BĄK G., SZCZEŚNIAK Z., Schrony obrony cywilnej w budynkach użyteczności publicznej. XLIX Konferencja Naukowa KIL i WPAN i KN PZITB „Krynica 2003”. Krynica, 14-19.09.2003. Wyd. Oficyna Wyd. PW., Warszawa, 2003, s. 1-17.

[9] GAJ J., SZCZEŚNIAK Z., WASILCZUK J., Budowle schronowe. Nowoczesne technologie dla budownictwa. Praca zbiorowa po redakcją Mierczyka Z. Wyd. WAT, Warszawa, 2007, s. 44-65.

[10] SZCZEŚNIAK Z., Wybrane zagadnienia projektowania funkcjonalnego schronów. Wyd. Budownictwo i Prawo, Nr 4/2006, Warszawa, 2006.

[11] SZCZEŚNIAK Zbigniew, Budowle schronowe Obrony Cywilnej w Polsce - stan dzisiejszy i kierunki rozwoju, Wojskowa Akademia Techniczna im. Jarosława Dąbrowskiego, Warszawa 2011.

[12] SZCZEŚNIAK Z., Schrony przeznaczone do ochrony dóbr dziedzictwa kulturowego. XVII Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2003”, Zakopane, 3-5.09.2003. Wyd. WAT, Warszawa, 2003, s. 345-355.

[13] SZCZEŚNIAK Z., Rozwiązania schronowe jako element inżynierii bezpieczeństwa w zadaniach ochrony ludności i obrony cywilnej. XVII Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2003”, Zakopane, 3-5.09.2003. Wyd. WAT, Warszawa, 2003, s. 345-355.

[14] SOŁOWIN R., Rozwiązania systemowe budownictwa schronowego w krajach UE. Warsztaty Biura ds. Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej KG PSP. Bydgoszcz, 27-28.04.2011.

[15] Ocena przygotowań w zakresie Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej w Polsce w 2013 roku, Szef OC Kraju, Warszawa 2014 r.

[16] ZABOROWSKI M., Budownictwo podziemne, WAT, Warszawa, 1994.

[17] SZCZEŚNIAK Z., WASILCZUK J., Wpływ instalacji na warunki przebywania ludzi w schronach. XXII Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS- 2008”, Zakopane, 2-5.09.2008. Wyd. WAT, Warszawa, 2008, s. 328-337.

[18] WASILCZUK J., Funkcjonowanie schronowych instalacji wentylacyjnych z zaworami typu automatycznego. XXIII Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2009”, Zakopane, 8-11.09.2009. Wyd. WAT, Warszawa, 2009, s. 627-636.

[19] SZCZEŚNIAK Z., Odpornościowe aspekty w formule klasyfikacji schronów. IV Konferencja „EKOSCHRON’99”, Wyd. WAT, Warszawa, 1999, s. 175-181.

[20] SZCZEŚNIAK Z., Charakterystyczne uwarunkowania rozwiązań współczesnych schronów. XVII Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS- 2003”, Zakopane, 3-5.09.2003. Wyd. WAT, Warszawa, 2003, s. 356-365.

[21] SZCZEŚNIAK Z., Odporność zaworów przeciwwybuchowych w warunkach działania bomb paliwowo – powietrznych. XVI Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2002”, Zakopane, 4-6.09.2002. Wyd. WAT, Warszawa, 2002, s. 309-316.

[22] GAJ J., Wymagania techniczne dotyczące gospodarki wodnościekowej w obiektach obronnych. XVI Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS- 2002”, Zakopane, 4-6.09.2002. Wyd. WAT, Warszawa, 2002, s. 107-115.

[23] SCIESIŃSKI K., BZDĘGA J., KOROZ S., Mapa poziomów natężeń hałasu w schronie. XVI Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2002”, Zakopane, 4-6.09.2002. Wyd. WAT, Warszawa, 2002, s. 294-303.

[24] SCIESIŃSKI K., BZDĘGA J., KOROZ S., Zagadnienia oświetlenia w schronach. XVI Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2002”, Zakopane, 4-6.09.2002. Wyd. WAT, Warszawa, 2002, s. 304-308.

[25] SCIESIŃSKI K., BZDĘGA J., Węzeł zabiegów specjalnych w obiektach schronowych. XVII Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2003”, Zakopane, 3-5.09.2003. Wyd. WAT, Warszawa, 2003, s. 331-335.

[26] SZCZEŚNIAK Z., Zagadnienie odporności mechanicznej schronów obrony cywilnej. Podrozdział 1.2 Monografii pod redakcją Dornowskiego W. pt. „Współczesne konstrukcje i instalacje w budownictwie”. Seria Monografii WSEiZ, Oficyna Wydawnicza WSEiZ W Warszawie, Warszawa, 2011.

[27] BARYŁKA J., KRAWCZYK J., Wyniki kontroli budowli ochronnych dla ludności z uwagi na spełnienie wymogów prawa budowlanego. XVII Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2003”, Zakopane, 3-5.09.2003. Wyd. WAT, Warszawa, 2003, s. 16-23.

[28] KAŁAMAJSKA Z., Wykorzystanie pomieszczeń piwnicznych w budynkach na schrony dla ludności. II Krajowa Konferencja Naukowo – Techniczna pt. „Problemy badawcze i techniczne związane z projektowaniem, wykonawstwem i eksploatacją budowli obronnych i ochronnych”. Gdynia, 5-6.06.1997. Wyd. WAT, Warszawa, 1997, s. 96-99.

[29] SZCZERBICKA J., Stan budownictwa ochronnego na terenie gminy Warszawa- Centrum. III Krajowa Konferencja Naukowowo – Techniczna „EKOSCHRON’98’, Tarnowskie Góry, 8-9.06.1998. Wyd. WAT, Warszawa, s. 211-222.

[30] SZCZERBICKA J. Warszawskie metro jako miejsce zbiorowej ochrony ludności. III Krajowa Konferencja Naukowowo – Techniczna „EKOSCHRON’98’, Tarnowskie Góry, 8-9.06.1998. Wyd. WAT, Warszawa, s. 223-229.

[31] BĄK G., STOLARSKI A., SZCZEŚNIAK Z., Analiza odporności dynamicznej stacji łukowej A9 i płaskim przekryciem A12. T. IX, Metroprojekt , Wyd. WAT, Warszawa, 1988.

[32] BARYŁKA J., BORKOWSKI M., O potrzebie kontroli stanu utrzymania budowli ochronnych dla ludności. XVI Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2002”, Zakopane, 4-6.09.2002. Wyd. WAT, Warszawa, 2002, s. 9-22.

[33] BARYŁKA J., KRAWCZYK J., Działania organów nadzoru budowlanego w czasie prowadzenia kontroli utrzymania budowli ochronnych dla ludności. XVI Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2002”, Zakopane, 4-6.09.2002. Wyd. WAT, Warszawa, 2002, s. 23-32.

[34] HARMATA W., NYSZKO G., Przeciwdziałanie zagrożeniom chemicznym, biologicznym i radiacyjnym w sytuacjach kryzysowych. Praca zbiorowa pod redakcja naukową Mierczyka Z. pt. „Ochrona przed skutkami nadzwyczajnych zagrożeń, tom 1, podrozdz. 1.1. Wyd. WAT, Warszawa, 2010.

[35] HARMATA W., SZMIGIELSKI R., Wojskowa analiza taktyczno – techniczna. Typoszereg filtropochłaniaczy do ochrony zbiorowej z uwzględnieniem zagrożeń chemicznych i biologicznych, WIChiR, Warszawa, 2003.

[36] WASILCZUK J., Funkcjonowanie schronowych instalacji wentylacyjnych. Praca zbiorowa pod redakcja naukową Mierczyka Z. pt. „Ochrona przed skutkami nadzwyczajnych zagrożeń, tom 1, podrozdz. 4.3. Wyd. WAT, Warszawa, 2010.

[37] KOZIK W., SIENICKI J., Schronowe urządzenia filtrowentylacyjne. XXIII Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2009”, Zakopane, 8-11.09.2009. Wyd. WAT, Warszawa, 2009.

[38] SZAFRAŃSKI M., Prawne problemy związane z budownictwem schronowym Obrony Cywilnej. XXIV Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS- 2010”, Zakopane, 7-10.09.2010. Wyd. WAT, Warszawa, 2010, s. 378-383.

[39] SZCZEŚNIAK Z., Podstawowe problemy oraz nowe rozwiązania techniczne w obszarze budowli schronowych OC w Polsce. Wykład problemowy, Warsztaty Biura ds. Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej KG PSP. Bydgoszcz, 27-28.04.2011.

[40] ZABOROWSKI A., Nowe rozwiązania techniczne z dziedziny sprzętu schronowego w Polsce. Warsztaty Biura ds. Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej KG PSP. Bydgoszcz, 27-28.04.2011.

[41] HARMATA W., SZMIGIELSKI R., KUCHARSKA H., Urządzenia wentylacyjne (filtrowentylacyjne) dla obiektów użyteczności publicznej przeznaczonych na czasowe ukrycia dla ludności – nowa metoda badań elementów filtracyjnych. XXIV Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2010”, Zakopane, 7-10.09.2010. Wyd. WAT, Warszawa, 2010, s. 115-133.

[42] AJP – 3.14, Allied Joint Doctrine for Force Protection, NSA NATO, November 2007.

[43] SZCZEŚNIAK Z., Zasady kształtowania układów funkcjonalnych, ustrojów nośnych oraz warstw ochronnych schronów i ukryć. XXVI Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2012”, Zakopane, 3-6.09.2010. Wyd. WAT, Warszawa, 2012, s. 628-648.

[44] SZCZEŚNIAK Z., Techniczne aspekty projektowania schronów na terenach zamkniętych. V Seminiarium - "Problemy techniczno-prawne utrzymywania obiektów budowlanych na terenach zamkniętych", GUNB-WAT, Warszawa, listopad 2004.

[45] SZCZEŚNIAK Z., Charakterystyka podstawowych zagrożeń i czynników rażących uwzględnianych w procesie kształtowania schronów i ukryć. XXVI Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2012”, Zakopane, 3-6.09.2010. Wyd. WAT, Warszawa, 2012, s. 628-648.

[46] Ministerstwo Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, Szczegółowe zasady projektowania i wykonywania schronów, Warszawa, 1977.

[47] Ministerstwo Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, Szczegółowe zasady projektowania i wykonywania ukryć typu II, IOCK, Warszawa, 1985.

[48] WASILCZUK J., Środowisko wewnętrzne w budowlach ochronnych. III Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna "Ekoschron 98", Tarnowskie Góry, 8-9.06.1998. Wyd. WAT, Warszawa, s. 237-242.

[49] SZCZEŚNIAK Z., MIERCZYK Z., ZYGMUNT. M., WASILCZUK J., WRZESIEŃ S., BĄK G., FRANT M., GIETKA A., KNYSAK P., ONOPIUK S., PIEŃKO B., PIOTROWSKI W., REKUCKI R., SKRODZKI C., STOLARKI A., Automatyczny zawór przeciwwybuchowy nowej generacji. XXIV Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna "EKOMILITARIS-2010", Zakopana, 7-10.09.2010. Wyd.WAT, Warszawa, 2010, s. 384-391.

[50] SZCZEŚNIAK Z., Modelowanie zachowania dynamicznego konstrukcji podziemnych w warunkach działania powietrznej fali uderzeniowej. Wyd. WAT, Warszawa 1999.

[51] PONETA P., GILUŃ A., JURCZUK J., ŚNIEŻELEWSKI P., STOLARSKI A., BĄK G., BŁAŻEJEWICZ T., KRZEWIŃSKI R., ONOPIUK S., REKUCKI R., SZCZEŚNIAK Z., Badania odporności elementów żelbetowych wzmocnionych laminatami polimerowymi na obciążenia wybuchowe, (w:) Ochrona przed skutkami nadzwyczajnych zagrożeń. Tom 1 - praca zbiorowa pod redakcją MIERCZYKA Z., WAT, Warszawa 2010.

[52] SZCZEŚNIAK Z., ZIELIŃSKI R.K., Rozwiązania schronowe jako element inżynierii bezpieczeństwa w zadaniu ochrony ludności. XXVI Międzynarodowa Konferencja "EKOMILITARIS-2012", Zakopane, 3-6.09.2012. Wyd. WAT, Warszawa, 2012.

[53] BĄK G., SZCZEŚNIAK Z., Modelowanie wstrząsu schronu pod obciążeniem wybuchowym. Inżynieria i Budownictwo, nr 5, Warszawa, 2012, s. 280-282.

[54] SZCZEŚNIAK Z., Dwuwarstwowe budowlane przegrody ochronne przed promieniowaniem przenikliwym. Konferencja naukowo-techniczna n.t. "Inżynieria środowiska w eksploatacji kompleksów wojskowych", Zakopane, 1994, Wyd. WAT, Warszawa, 1994. s. 175-181.

[55] SOBIECH M., Systemy wentylacji i filtrowentylacji. Konferencja naukowo-techniczna n.t. "Inżynieria środowiska w eksploatacji kompleksów wojskowych", Bysta Śląska, czerwiec, 1996, Wyd. WAT, Warszawa 1996.

[56] SOBIECH M., Systemy wentylacji i filtrowentylacji. Konferencja naukowo-techniczna n.t. "Inżynieria środowiska w eksploatacji kompleksów wojskowych", Bysta Śląska, czerwiec, 1996, Wyd. WAT, Warszawa 1996.

[57] WASILCZUK J., Zagrożenia mikroklimatu wnętrza budowli schronowych, XXI Międzynarodowa Konferencja p.t. "Ekologiczne i energooszczędne budownictwo", WAT, Zakopane, wrzesień 2007.

[58] SZCZEŚNIAK Z., MIERCZYK Z., ZYGMUNT. M., WASILCZUK J., WRZESIEŃ S., BĄK G., FRANT M., GIETKA A., KNYSAK P., ONOPIUK S., PIEŃKO B., PIOTROWSKI W., REKUCKI R., SKRODZKI C., STOLARKI A., Schronowy zawór przeciwwybuchowy typu automatycznego nowej generacji. Rozdz. 6 w pracy zbiorowej pod redakcją Z. MIERCZYKA i R. OSTROWSKIEGO p.t. "Ochrona przed skutkami nadzwyczajnych zagrożeń, tom. 2". Wyd. WAT, Warszawa, 2011.

[59] SZCZEŚNIAK Z., PIETRUSZKA N., WADAS K., Doraźne schrony i ukrycia dla zadań obrony cywilnej z nowych materiałów kompozytowych. XXV Międzynarodowa Konferencja "Ekomilitaris-2011"., Zakopane, 6-11.09.2011, Wyd. WAT, Warszawa, 2011. s.593-601.

[60] BIESIEKIERSKI K., Podręcznik budownictwa przeciwlotniczego, Wyd. LOPP, Warszawa, 1937.

[61] HANULAK K, Szkolenie w zakresie OPL i PATOM, Wyd. TOPL, Warszawa, 1956.

[62] LEWANDOWSKI L., Obrona Cywilna w odwrocie?, Przegląd Obrony Cywilnej, nr 9, Warszawa, 2014, s. 23

[63] Projekt założeń projektu ustawy o ochronie ludności, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, 2014.