Schrony i ukrycia - współczesne budowle ochronne

Kształtowanie ustrojów nośnych - metoda projektowania konstrukcyjnego

Źródło: SZCZEŚNIAK Zbigniew, Zasady kształtowania układów funkcjonalnych, ustrojów nośnych oraz warstw ochronnych... [43].

Na wstępie należy podkreślić, że proces projektowania konstrukcji schronu jest ściśle powiązany z założoną koncepcją w zakresie odporności na oddziaływania mechaniczne. Wskazane jest, aby w przypadku szerszych ochronnych ram systemowych, jaką jest ochrona ludności i obrona cywilna, taką koncepcję wyrazić za pomocą formuły klasyfikacyjnej. W znanych formułach klasyfikacyjnych spotyka się stopniowanie odporności mechanicznej na oddziaływania:
1) tylko głowic konwencjonalnych (bomb, pocisków, odłamków itp.),
2) tylko fal uderzeniowych,
3) głowic konwencjonalnych i fal uderzeniowych,
4) tylko zagruzowania,
5) fali uderzeniowej i zagruzowania.

Oczywiście, listę wymienionych oddziaływań uzupełnia się o informacje na temat innych zagrożeń [por.45].

Przechodząc do praktyki projektowej budownictwa zachodzi potrzeba uwzględnienia obowiązującej metody stanów granicznych. Projektowanie polega na sprawdzeniu wymagań stanów granicznych nośności i użytkowania. Zaprojektowana konstrukcja musi trwale wypełniać nałożone projektem funkcje. O budowlach schronowych jest celowym zakładać, że powinny spełniać swoje funkcje jedynie w warunkach wystąpienia oddziaływań od środków rażenia i po ich wystąpieniu przy zaniedbaniu wymogu trwałości. Mając powyższe na uwadze można postawić pytanie, jakie powinny być kryteria i tok projektowania ustrojów nośnych takich budowli. Przede wszystkim należy postulować, aby nie uległy one zniszczeniu na skutek działania:
1) założonych czynników rażenia jakim przykładowo jest fala nadciśnienia,
2) obciążeń wtórnych, jakimi mogą być zagruzowanie oraz spadające
ciężkie elementy i przedmioty, które tworzą się dynamicznie i nie znikają,
ale stają się obciążeniem statycznym.

Ponadto należy wyrazić postulat szczelności obiektu schronowego. Wnętrze schronu i jego konstrukcja - obudowa zewnętrzna muszą być zabezpieczone przed działaniem wysokich temperatur.

Wobec powyższego w toku projektowania powinno się sprawdzić wymogi:
• stanu granicznego nośności podczas początkowej, dynamicznej reakcji
   ustrojów nośnych schronu,
• dodatkowo, stanu granicznego nośności, który należy uwzględnić
   w przypadku działania obciążenia jakim może być zagruzowanie,
• stanów granicznych ugięć i zarysowań, które nie naruszałyby
   wymogów szczelności.

Każdy z wymienionych stanów wymaga licznych uściśleń i rozstrzygnięć. Pełny tok projektowania wymagałby bardzo skomplikowanych procedur projektowania. Aktualnie istnieją zaawansowane nietypowe analizy dynamiczne typu symulacji komputerowych, w których uwzględnia się jednocześnie występujące grupy zjawisk [26,50]:
1) niestacjonarne, nieliniowe fale naprężeń w ośrodku posadowienia
z uwzględnieniem jego niejednorodnej struktury,
2) nieliniowych drgań lokalnych poszczególnych elementów ustroju
nośnego,
3) nieliniowego ruchu unoszenia całego ustroju nośnego,
4) nieliniowej reakcji dynamicznej materiałów konstrukcyjnych,
5) nieliniowej reakcji dynamicznej budowli z podłożem.

Wybrane analizy i symulacje podstawowych zjawisk fizycznych z zakresu mechaniki konstrukcji budowlanych, które leżą u podstaw odpowiednich zasad projektowania, zostały przedstawione między innymi w pracach [26,50,51]. Wykonano szereg własnych badań laboratoryjnych w specjalnym laboratorium oraz badań poligonowych w naturalnej skali.

W związku z powyższym, celowym jest więc przyjęcie uproszczonej procedury umownej, której ramy nakreślimy w proponowanej poniżej metodyce projektowania.

Charakterystyka ogólna metodyki projektowania konstrukcyjnego

Na podstawie wyżej podanych rozważań zaproponowano metodykę projektowania konstrukcyjnego przedmiotowych obiektów schronowych. Odniesiemy się do przypadku zakładanej odporności mechanicznej, który definiuje obciążenie od zagruzowania wywołane powietrzną falą uderzeniową. Takie podejście w systemach ochrony ludności i obrony cywilnej nazywane jest wymogiem podstawowym - minimalnym.

Dla zaakcentowania specyficznego waloru, jakim jest żądana odporność konstrukcji schronu na założone oddziaływania czynników rażących, wprowadza się pojęcie tak zwanej płaszczyzny ochrony. Płaszczyznę ochrony będą stanowiły wszystkie zewnętrzne elementy konstrukcyjne schronu, którym stawia się wymaganie odporności co najmniej zgodnej z przyjętymi w założeniach programowych i stanowiącymi jednocześnie o odporności schronu jako całości.

Miarodajny do obliczeń ustrojów i głównych elementów nośnych schronu jest stan graniczny nośności dla konfiguracji obciążeń wyjątkowych, to znaczy z obciążeniem od zagruzowania. Intensywność obciążenia zależy od liczby kondygnacji budynku oraz rodzaju jego konstrukcji nośnej.

menu
Rys. 1 - Schemat obciążeń spowodowanych zagruzowaniem

• W przypadku budynków o konstrukcji tradycyjnej o wysokości do dwóch kondygnacji nad budowlą ochronną, obciążenie gruzem należy przyjmować o wartości równej Δpr = 0,01 MPa.

Dla każdej następnej kondygnacji, obciążenie to należy zwiększać o wartość 0,005 MPa, jednak do łącznej wartości nie większej niż Δprmax = 0,05 MPa.

• W przypadku budynków o konstrukcji szkieletowej (z żelbetu lub ze stali o wysokiej odporności ogniowej) o wysokości do dwóch kondygnacji nad budowlą ochronną, obciążenie gruzem należy przyjmować o wartości równej Δpr = 0,01 MPa.

Dla każdej następnej kondygnacji, obciążenie to należy zwiększać o wartość 0,0025 MPa, jednak do łącznej wartości nie większej niż Δprmax = 0,025 MPa.

Można zauważyć, że w przypadku budynków jednorodzinnych obciążenie stropu gruzem najczęściej wyniesie Δpr=0.01MPa.

Uwaga: Powyższe wartości odnoszą się tylko do obciążeń od zagruzowania (wymóg minimalny). W praktyce konstrukcja nośna większości istniejących schronów dla ludności jest zaprojektowana na obciążenie ≥ 0,025-0,05MPa, ponieważ zakłada się odporność mechaniczną również na oddziaływanie innych czynników rażenia, zwłaszcza fali uderzeniowej. Schemat obciążeń spowodowanych zagruzowaniem schronu pod budynkiem i wolnostojącego przedstawia rysunek 1. Konfigurację obciążeń traktuje się jako statyczną, a dla samego obciążenia od zagruzowania przyjmuje się współczynniki obciążeniowe:
- dla określenia wytężeń przekrojów poprzecznych n=1.0,
- dla określenia wytężeń przekrojów ukośnych n=1.1.

Pozostałe obciążenia wchodzące w skład konfiguracji wyjątkowej określa się zgodnie z normą obciążeń Eurokod 1.

Ściany zewnętrzne fundamentowe przenoszą parcie poziome wywołane również i zagruzowaniem. Elementy albo całość konstrukcji nośnej znajdujące się poza strefą zagruzowania, a także będące w strefie zagruzowania lecz nie narażone na jego bezpośrednie działanie, projektuje się na określone obciążenie minimalne rozumiane jako maksymalne nadciśnienie fali uderzeniowej w sytuacjach, w których nie jest możliwe wystąpienie zjawiska odbicia fali. Jeżeli zjawisko odbicia fali może wystąpić, to wspomniane obciążenie powiększa się o współczynnik odbicia.

W rozwiązaniach konstrukcyjnych uwzględnia się uwarunkowania wynikające z działania wysokich temperatur oraz promieniowania przenikliwego. Rozważa się odporność na spadające w procesie zagruzowania pojedyncze elementy konstrukcyjne i ciężkie przedmioty.

Schrony usytuowane w obrębie terenów szkód górniczych należy projektować na kombinację obciążeń ujmującą efekty tych szkód. Oddziaływania od szkód traktuje się jako wyjątkowe i uwzględnia współczynnik jednoczesności ich występowania.

Rozważać należy zagrożenie wybuchem wewnętrznym. Elementy wbudowane należy konstruować i projektować z uwzględnieniem obciążeń wstrząsowych.

W przypadku obiektów dwufunkcyjnych ich konstrukcję należy zaprojektować tak, aby według obowiązujących norm konstrukcyjnych i obciążeń spełniała wymogi właściwe dla pokojowej funkcji użytkowej. Na ten aspekt rzutują również wymagania ustawy Prawo budowlane.

Elementy nośne należy projektować z rozróżnieniem wymagań dla dwóch stadiów wytężenia, I i II:

• Stadium I wiąże się z wypełnieniem pokojowej funkcji obiektu. Stosowane parametry projektowe należy ustalić metodą stanów granicznych zgodnie z obowiązującymi normami konstrukcyjnymi i normami obciążeń,

• Stadium II wytężenia konstrukcji, wynika z wypełnienia podstawowej schronowej funkcji obiektu. Właściwą konfiguracją obciążeń dla tego stadium są obciążenia własne konstrukcji oraz wywołane zagruzowaniem. Parametry projektowe należy ustalać jedynie w oparciu o wymagania stanu granicznego nośności konstrukcyjnych elementów nośnych dla obliczeniowych wytrzymałości materiałów.

LITERATURA

[1] Wymagania Szefa Obrony Cywilnej Kraju do planowania, projektowania i utrzymania budowli ochronnych. Wyd. Szef OCK, Warszawa, 15.09.1994.

[2] MALIŃSKI W. KWIATKOWSKI P., Stan budownictwa ochronnego w Polsce. XXV Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2011”, Zakopane, 13-16.09.20011. Wyd. WAT, Warszawa, 2011, s. 362-368.

[3] KUJAR J., POLAKOWSKI W., Stan istniejący oraz kierunki i problemy rozwoju budownictwa ochronnego Obrony Cywilnej. II Krajowa Konferencja Naukowo – Techniczna pt. „Problemy badawcze i techniczne związane z projektowaniem, wykonawstwem i eksploatacją budowli obronnych i ochronnych”. Gdynia, 5-6.06.1997. Wyd. WAT, Warszawa, 1997, s. 14-18.

[4] ROGALSKI M., ZABOROWSKI M., Fortyfikacja wczoraj i dziś. Wyd. MON, Warszawa, 1978.

[5] ROGALSKI M., Fortyfikacja, cz.I – Ogólne wiadomości o fortyfikacji i projektowaniu schronów, zeszyt 2 – Podstawy projektowania schronów. Wyd. WAT, Warszawa, 1989.

[6] SZCZEŚNIAK Z., Schrony i ukrycia polowe, (w:) Ochrona przed skutkami nadzwyczajnych zagrożeń. Tom 1- praca zbiorowa pod redakcją Mierczyka Z., WAT, Warszawa, 2010.

[7] BĄK G., STOLARSKI A., SZCZEŚNIAK Z., Kierunki modernizacji schronów fortyfikacji stałej i polowej, (w:) Nowoczesne technologie systemów uzbrojenia - praca zbiorowa pod redakcją Mierczyka Z., WAT, Warszawa, 2008.

[8] BĄK G., SZCZEŚNIAK Z., Schrony obrony cywilnej w budynkach użyteczności publicznej. XLIX Konferencja Naukowa KIL i WPAN i KN PZITB „Krynica 2003”. Krynica, 14-19.09.2003. Wyd. Oficyna Wyd. PW., Warszawa, 2003, s. 1-17.

[9] GAJ J., SZCZEŚNIAK Z., WASILCZUK J., Budowle schronowe. Nowoczesne technologie dla budownictwa. Praca zbiorowa po redakcją Mierczyka Z. Wyd. WAT, Warszawa, 2007, s. 44-65.

[10] SZCZEŚNIAK Z., Wybrane zagadnienia projektowania funkcjonalnego schronów. Wyd. Budownictwo i Prawo, Nr 4/2006, Warszawa, 2006.

[11] SZCZEŚNIAK Zbigniew, Budowle schronowe Obrony Cywilnej w Polsce - stan dzisiejszy i kierunki rozwoju, Wojskowa Akademia Techniczna im. Jarosława Dąbrowskiego, Warszawa 2011.

[12] SZCZEŚNIAK Z., Schrony przeznaczone do ochrony dóbr dziedzictwa kulturowego. XVII Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2003”, Zakopane, 3-5.09.2003. Wyd. WAT, Warszawa, 2003, s. 345-355.

[13] SZCZEŚNIAK Z., Rozwiązania schronowe jako element inżynierii bezpieczeństwa w zadaniach ochrony ludności i obrony cywilnej. XVII Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2003”, Zakopane, 3-5.09.2003. Wyd. WAT, Warszawa, 2003, s. 345-355.

[14] SOŁOWIN R., Rozwiązania systemowe budownictwa schronowego w krajach UE. Warsztaty Biura ds. Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej KG PSP. Bydgoszcz, 27-28.04.2011.

[15] Ocena przygotowań w zakresie Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej w Polsce w 2013 roku, Szef OC Kraju, Warszawa 2014 r.

[16] ZABOROWSKI M., Budownictwo podziemne, WAT, Warszawa, 1994.

[17] SZCZEŚNIAK Z., WASILCZUK J., Wpływ instalacji na warunki przebywania ludzi w schronach. XXII Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS- 2008”, Zakopane, 2-5.09.2008. Wyd. WAT, Warszawa, 2008, s. 328-337.

[18] WASILCZUK J., Funkcjonowanie schronowych instalacji wentylacyjnych z zaworami typu automatycznego. XXIII Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2009”, Zakopane, 8-11.09.2009. Wyd. WAT, Warszawa, 2009, s. 627-636.

[19] SZCZEŚNIAK Z., Odpornościowe aspekty w formule klasyfikacji schronów. IV Konferencja „EKOSCHRON’99”, Wyd. WAT, Warszawa, 1999, s. 175-181.

[20] SZCZEŚNIAK Z., Charakterystyczne uwarunkowania rozwiązań współczesnych schronów. XVII Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS- 2003”, Zakopane, 3-5.09.2003. Wyd. WAT, Warszawa, 2003, s. 356-365.

[21] SZCZEŚNIAK Z., Odporność zaworów przeciwwybuchowych w warunkach działania bomb paliwowo – powietrznych. XVI Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2002”, Zakopane, 4-6.09.2002. Wyd. WAT, Warszawa, 2002, s. 309-316.

[22] GAJ J., Wymagania techniczne dotyczące gospodarki wodnościekowej w obiektach obronnych. XVI Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS- 2002”, Zakopane, 4-6.09.2002. Wyd. WAT, Warszawa, 2002, s. 107-115.

[23] SCIESIŃSKI K., BZDĘGA J., KOROZ S., Mapa poziomów natężeń hałasu w schronie. XVI Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2002”, Zakopane, 4-6.09.2002. Wyd. WAT, Warszawa, 2002, s. 294-303.

[24] SCIESIŃSKI K., BZDĘGA J., KOROZ S., Zagadnienia oświetlenia w schronach. XVI Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2002”, Zakopane, 4-6.09.2002. Wyd. WAT, Warszawa, 2002, s. 304-308.

[25] SCIESIŃSKI K., BZDĘGA J., Węzeł zabiegów specjalnych w obiektach schronowych. XVII Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2003”, Zakopane, 3-5.09.2003. Wyd. WAT, Warszawa, 2003, s. 331-335.

[26] SZCZEŚNIAK Z., Zagadnienie odporności mechanicznej schronów obrony cywilnej. Podrozdział 1.2 Monografii pod redakcją Dornowskiego W. pt. „Współczesne konstrukcje i instalacje w budownictwie”. Seria Monografii WSEiZ, Oficyna Wydawnicza WSEiZ W Warszawie, Warszawa, 2011.

[27] BARYŁKA J., KRAWCZYK J., Wyniki kontroli budowli ochronnych dla ludności z uwagi na spełnienie wymogów prawa budowlanego. XVII Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2003”, Zakopane, 3-5.09.2003. Wyd. WAT, Warszawa, 2003, s. 16-23.

[28] KAŁAMAJSKA Z., Wykorzystanie pomieszczeń piwnicznych w budynkach na schrony dla ludności. II Krajowa Konferencja Naukowo – Techniczna pt. „Problemy badawcze i techniczne związane z projektowaniem, wykonawstwem i eksploatacją budowli obronnych i ochronnych”. Gdynia, 5-6.06.1997. Wyd. WAT, Warszawa, 1997, s. 96-99.

[29] SZCZERBICKA J., Stan budownictwa ochronnego na terenie gminy Warszawa- Centrum. III Krajowa Konferencja Naukowowo – Techniczna „EKOSCHRON’98’, Tarnowskie Góry, 8-9.06.1998. Wyd. WAT, Warszawa, s. 211-222.

[30] SZCZERBICKA J. Warszawskie metro jako miejsce zbiorowej ochrony ludności. III Krajowa Konferencja Naukowowo – Techniczna „EKOSCHRON’98’, Tarnowskie Góry, 8-9.06.1998. Wyd. WAT, Warszawa, s. 223-229.

[31] BĄK G., STOLARSKI A., SZCZEŚNIAK Z., Analiza odporności dynamicznej stacji łukowej A9 i płaskim przekryciem A12. T. IX, Metroprojekt , Wyd. WAT, Warszawa, 1988.

[32] BARYŁKA J., BORKOWSKI M., O potrzebie kontroli stanu utrzymania budowli ochronnych dla ludności. XVI Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2002”, Zakopane, 4-6.09.2002. Wyd. WAT, Warszawa, 2002, s. 9-22.

[33] BARYŁKA J., KRAWCZYK J., Działania organów nadzoru budowlanego w czasie prowadzenia kontroli utrzymania budowli ochronnych dla ludności. XVI Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2002”, Zakopane, 4-6.09.2002. Wyd. WAT, Warszawa, 2002, s. 23-32.

[34] HARMATA W., NYSZKO G., Przeciwdziałanie zagrożeniom chemicznym, biologicznym i radiacyjnym w sytuacjach kryzysowych. Praca zbiorowa pod redakcja naukową Mierczyka Z. pt. „Ochrona przed skutkami nadzwyczajnych zagrożeń, tom 1, podrozdz. 1.1. Wyd. WAT, Warszawa, 2010.

[35] HARMATA W., SZMIGIELSKI R., Wojskowa analiza taktyczno – techniczna. Typoszereg filtropochłaniaczy do ochrony zbiorowej z uwzględnieniem zagrożeń chemicznych i biologicznych, WIChiR, Warszawa, 2003.

[36] WASILCZUK J., Funkcjonowanie schronowych instalacji wentylacyjnych. Praca zbiorowa pod redakcja naukową Mierczyka Z. pt. „Ochrona przed skutkami nadzwyczajnych zagrożeń, tom 1, podrozdz. 4.3. Wyd. WAT, Warszawa, 2010.

[37] KOZIK W., SIENICKI J., Schronowe urządzenia filtrowentylacyjne. XXIII Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2009”, Zakopane, 8-11.09.2009. Wyd. WAT, Warszawa, 2009.

[38] SZAFRAŃSKI M., Prawne problemy związane z budownictwem schronowym Obrony Cywilnej. XXIV Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS- 2010”, Zakopane, 7-10.09.2010. Wyd. WAT, Warszawa, 2010, s. 378-383.

[39] SZCZEŚNIAK Z., Podstawowe problemy oraz nowe rozwiązania techniczne w obszarze budowli schronowych OC w Polsce. Wykład problemowy, Warsztaty Biura ds. Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej KG PSP. Bydgoszcz, 27-28.04.2011.

[40] ZABOROWSKI A., Nowe rozwiązania techniczne z dziedziny sprzętu schronowego w Polsce. Warsztaty Biura ds. Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej KG PSP. Bydgoszcz, 27-28.04.2011.

[41] HARMATA W., SZMIGIELSKI R., KUCHARSKA H., Urządzenia wentylacyjne (filtrowentylacyjne) dla obiektów użyteczności publicznej przeznaczonych na czasowe ukrycia dla ludności – nowa metoda badań elementów filtracyjnych. XXIV Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2010”, Zakopane, 7-10.09.2010. Wyd. WAT, Warszawa, 2010, s. 115-133.

[42] AJP – 3.14, Allied Joint Doctrine for Force Protection, NSA NATO, November 2007.

[43] SZCZEŚNIAK Z., Zasady kształtowania układów funkcjonalnych, ustrojów nośnych oraz warstw ochronnych schronów i ukryć. XXVI Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2012”, Zakopane, 3-6.09.2010. Wyd. WAT, Warszawa, 2012, s. 628-648.

[44] SZCZEŚNIAK Z., Techniczne aspekty projektowania schronów na terenach zamkniętych. V Seminiarium - "Problemy techniczno-prawne utrzymywania obiektów budowlanych na terenach zamkniętych", GUNB-WAT, Warszawa, listopad 2004.

[45] SZCZEŚNIAK Z., Charakterystyka podstawowych zagrożeń i czynników rażących uwzględnianych w procesie kształtowania schronów i ukryć. XXVI Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOMILITARIS-2012”, Zakopane, 3-6.09.2010. Wyd. WAT, Warszawa, 2012, s. 628-648.

[46] Ministerstwo Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, Szczegółowe zasady projektowania i wykonywania schronów, Warszawa, 1977.

[47] Ministerstwo Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, Szczegółowe zasady projektowania i wykonywania ukryć typu II, IOCK, Warszawa, 1985.

[48] WASILCZUK J., Środowisko wewnętrzne w budowlach ochronnych. III Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna "Ekoschron 98", Tarnowskie Góry, 8-9.06.1998. Wyd. WAT, Warszawa, s. 237-242.

[49] SZCZEŚNIAK Z., MIERCZYK Z., ZYGMUNT. M., WASILCZUK J., WRZESIEŃ S., BĄK G., FRANT M., GIETKA A., KNYSAK P., ONOPIUK S., PIEŃKO B., PIOTROWSKI W., REKUCKI R., SKRODZKI C., STOLARKI A., Automatyczny zawór przeciwwybuchowy nowej generacji. XXIV Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna "EKOMILITARIS-2010", Zakopana, 7-10.09.2010. Wyd.WAT, Warszawa, 2010, s. 384-391.

[50] SZCZEŚNIAK Z., Modelowanie zachowania dynamicznego konstrukcji podziemnych w warunkach działania powietrznej fali uderzeniowej. Wyd. WAT, Warszawa 1999.

[51] PONETA P., GILUŃ A., JURCZUK J., ŚNIEŻELEWSKI P., STOLARSKI A., BĄK G., BŁAŻEJEWICZ T., KRZEWIŃSKI R., ONOPIUK S., REKUCKI R., SZCZEŚNIAK Z., Badania odporności elementów żelbetowych wzmocnionych laminatami polimerowymi na obciążenia wybuchowe, (w:) Ochrona przed skutkami nadzwyczajnych zagrożeń. Tom 1 - praca zbiorowa pod redakcją MIERCZYKA Z., WAT, Warszawa 2010.

[52] SZCZEŚNIAK Z., ZIELIŃSKI R.K., Rozwiązania schronowe jako element inżynierii bezpieczeństwa w zadaniu ochrony ludności. XXVI Międzynarodowa Konferencja "EKOMILITARIS-2012", Zakopane, 3-6.09.2012. Wyd. WAT, Warszawa, 2012.

[53] BĄK G., SZCZEŚNIAK Z., Modelowanie wstrząsu schronu pod obciążeniem wybuchowym. Inżynieria i Budownictwo, nr 5, Warszawa, 2012, s. 280-282.

[54] SZCZEŚNIAK Z., Dwuwarstwowe budowlane przegrody ochronne przed promieniowaniem przenikliwym. Konferencja naukowo-techniczna n.t. "Inżynieria środowiska w eksploatacji kompleksów wojskowych", Zakopane, 1994, Wyd. WAT, Warszawa, 1994. s. 175-181.

[55] SOBIECH M., Systemy wentylacji i filtrowentylacji. Konferencja naukowo-techniczna n.t. "Inżynieria środowiska w eksploatacji kompleksów wojskowych", Bysta Śląska, czerwiec, 1996, Wyd. WAT, Warszawa 1996.

[56] SOBIECH M., Systemy wentylacji i filtrowentylacji. Konferencja naukowo-techniczna n.t. "Inżynieria środowiska w eksploatacji kompleksów wojskowych", Bysta Śląska, czerwiec, 1996, Wyd. WAT, Warszawa 1996.

[57] WASILCZUK J., Zagrożenia mikroklimatu wnętrza budowli schronowych, XXI Międzynarodowa Konferencja p.t. "Ekologiczne i energooszczędne budownictwo", WAT, Zakopane, wrzesień 2007.

[58] SZCZEŚNIAK Z., MIERCZYK Z., ZYGMUNT. M., WASILCZUK J., WRZESIEŃ S., BĄK G., FRANT M., GIETKA A., KNYSAK P., ONOPIUK S., PIEŃKO B., PIOTROWSKI W., REKUCKI R., SKRODZKI C., STOLARKI A., Schronowy zawór przeciwwybuchowy typu automatycznego nowej generacji. Rozdz. 6 w pracy zbiorowej pod redakcją Z. MIERCZYKA i R. OSTROWSKIEGO p.t. "Ochrona przed skutkami nadzwyczajnych zagrożeń, tom. 2". Wyd. WAT, Warszawa, 2011.

[59] SZCZEŚNIAK Z., PIETRUSZKA N., WADAS K., Doraźne schrony i ukrycia dla zadań obrony cywilnej z nowych materiałów kompozytowych. XXV Międzynarodowa Konferencja "Ekomilitaris-2011"., Zakopane, 6-11.09.2011, Wyd. WAT, Warszawa, 2011. s.593-601.

[60] BIESIEKIERSKI K., Podręcznik budownictwa przeciwlotniczego, Wyd. LOPP, Warszawa, 1937.

[61] HANULAK K, Szkolenie w zakresie OPL i PATOM, Wyd. TOPL, Warszawa, 1956.

[62] LEWANDOWSKI L., Obrona Cywilna w odwrocie?, Przegląd Obrony Cywilnej, nr 9, Warszawa, 2014, s. 23

[63] Projekt założeń projektu ustawy o ochronie ludności, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, 2014.